Op 1 april 2014 is de wet Lesbisch ouderschap in werking getreden. De vrouwelijke partner van de moeder van een kind, de zogenaamde duomoeder, kan sinds die datum juridisch ouder worden zonder dat daarvoor een gerechtelijke procedure noodzakelijk is.
Lesbisch stel is gehuwd of geregistreerd partnerschap en heeft onbekende donor
In deze situatie ontstaat sinds 1 januari 2014 van rechtswege het duo-moederschap.
Het huwelijk betekent dat de moeder en de duomoeder een duurzaam verband met elkaar hebben en wederzijdse verplichtingen op zich hebben genomen. Uit het feit dat de moeder en de duomoeder gebruik hebben gemaakt van een onbekende donor blijkt voorts dat de moeder, de duomoeder en de zaaddonor ervoor hebben gekozen dat de biologische vader geen rol zal spelen in de verzorging en opvoeding van het kind. Als bewijs voor het feit dat er een onbekende donor is, moet bij de aangifte van de geboorte een verklaring van de Stichting donorgegevens kunstmatige bevruchting te worden overlegd.
Lesbisch stel is gehuwd of geregistreerd partnerschap en heeft bekende donor
Als er sprake is van een bekende donor, bijvoorbeeld een vriend, dan ontstaat het ouderschap van de duomoeder niet van rechtswege. De echtgenote van moeder kan het kind in dat geval erkennen. Dit in tegenstelling tot het heteroseksuele huwelijk, dat in alle gevallen, dus ook indien sprake is van een bekende donor, tot gevolg heeft dat de echtgenoot van de moeder van rechtswege de juridische vader van het kind is.
Indien sprake is van een bekende zaaddonor, dan hebben de moeder en deze biologische vader doorgaans afspraken gemaakt over zijn rol in het leven van het kind. Het is wenselijk aan de moeder, de duomoeder en de biologische vader de keuze te laten of de biologische vader de juridische ouder van het kind zal zijn. De erkenning biedt in dat opzicht van het ouderschap van rechtswege het voordeel van de keuzemogelijkheid.
- Lesbisch stel is ongehuwd en heeft een (on)bekende donor
- De geboortemoeder is alleen juridisch moeder.
- Via erkenning bij de burgerlijke stand kunnen beide vrouwen juridisch ouder worden. De duomoeder kan dit met instemming van de moeder doen.
Wie mag erkennen?
Zowel de lesbische partner van de vrouw als de donor mag erkennen met toestemming van de moeder.
Wat als de moeder niet instemt met erkenning door de donor?
De bio-vader die niet de verwekker is, maar wel een nauwe persoonlijke betrekking heeft (bijvoorbeeld) zaaddonor, kan deze vervangende toestemming vragen bij de rechtbank. Wel moet er dan een nauwe persoonlijke betrekking zijn. Of de zaaddonor in een nauwe persoonlijke betrekking staat, hangt af van de omstandigheden van het geval. De zaaddonor dient naast zijn biologische vaderschap bijkomende omstandigheden te stellen. Vervangende toestemming wordt verleend tenzij dit de belangen van de moeder bij een ongestoorde verhouding met het kind of de belangen van het kind schaadt . Met deze wijziging vanaf 1 januari 2014 wordt beoogd de positie van de donor die in een nauwe persoonlijke betrekking staat te versterken.
Wat als de moeder toestemming heeft beloofd aan de bekende donor, maar vervolgens toestemming geeft aan haar vrouwelijke partner?
De bekende donor kan dan vernietiging van de toestemming van de geboortemoeder aan de duomoeder verzoeken en vervangende toestemming tot erkenning voor hemzelf. De nieuwe wet heeft aldus voor de donor als nadeel dat hij niet meer automatisch wordt betrokken bij een procedure. Dat was voorheen bij de adoptieprocedure wel het geval. Voor de donor is het derhalve ook nog belangrijker geworden om een goede donor overeenkomst te maken.
Teneinde geschillen te voorkomen is het indien sprake is van een bekende donor soms raadzaam om toch te kiezen voor adoptie (deze mogelijkheid blijft voor de duomoeder bestaan). In een adoptieprocedure doet de donor afstand van zijn mogelijkheid een familierechtelijke betrekking te creëren met het kind.
Een ander voordeel van adoptie kan zijn dat een erkenning niet in het buitenland wordt erkend, omdat Nederland met de nieuwe wet voorop loopt.
Is na erkenning nog adoptie mogelijk?
Nee. Adoptie na erkenning is niet mogelijk, omdat er al familierechtelijke betrekkingen zijn ontstaan. Wel heeft de Rechtbank Den Haag op 12 oktober 2015 een verklaring voor recht afgegeven in zo’n situatie, waarmee de twee vrouwen in het buitenland het makkelijker zouden hebben.
De Rechtbank Overijssel besliste daarentegen op 30 juni 2016 dat erkenning en adoptie naast elkaar niet mogelijk was en wees het adoptie verzoek direct af. Deze rechtbank gaf geen verklaring voor recht af.
Indien u vragen heeft, schroom niet om contact op te nemen.
mr. Chantal Bosch, 27 december 2016
